Kutsal Kitap tek bir yapıt olmasına rağmen 1500 senelik süreçte otuz beşten fazla kişi tarafından yazılmıştır. Hristiyanlar olarak bu insanların Kutsal Ruh’tan esin aldığını ve böylece Tanrı’nın kusursuz sözlerini kaydettiğini kabul ederiz (bkz. 2Ti. 3:16; İbr. 1:1; 2Pe. 1:20-21). Tanrı Kutsal Kitap’taki sözleri belirli kültürel ve tarihsel ortamları kullanarak esinledi. Bundan dolayı iyi bir yorumcu doğru bir yoruma varabilmek üzere kitabın ne zaman yazıldığını bilmelidir.1 Yazılış tarihlerini bulmayı kolaylaştırmak amacıyla iki tablo hazırlandı. Burada kaydedilen tarihler geleneksel Protestan Hristiyanlığında kabul gören tarih anlayışına dayalıdır.2 Başlangıç noktası olarak Mısır’dan Çıkış’ın erken tarihi3 (İ.Ö. 1446) varsayılır ve peygamberleri tarihlendirmek için Edwin Thiele’nin kronolojisi4 kullanılır. Bazı kitapların tam olarak hangi tarihlerde yazıldığı bilinmemektedir. Bundan dolayı onlar için bir tarih aralığı verilir. Tablolar tarih aralığındaki en erken tarihe göre sıralanmıştır.
Yazar sütunundaki isimler, muhafazakâr Kutsal Kitap yorumuna göre yazar olduğu kabul edilmiş kişilerdir. Bazı kitapların yazarları bilinmemektedir. Not sütununda belirli yazarların kabul edilme gerekçesi yazılıdır. Geleneksel olarak kabul gören ama tarihsel olarak şüpheli veya kitabın içeriğinde doğrulanamayan yazarlar Not sütununda bulunur.
Bazı kitapların tarihlendirmesi yazı tarzına bakılarak tespit edilir (örn. Eyüp veya Hâkimler). Dil devamlı değişim gösteren bir olgudur. Bundan dolayı yorumbilimciler tarihleri belli olan kitaplardaki kelime hazneleri, deyimler ve ifade tarzlarından yola çıkarak tarihleri bilinmeyen kitaplardaki yazı tarzını irdeleyip kitapların büyük olasılıkla hangi dönemlerde yazıldığını saptayabilirler. Notlarda “yazı tarzı” hakkındaki ifadeler bu yöntemi temel alır.
Sizlere bu sayfaların çıktısını alıp Kutsal Kitap’ın kapağın içine koymanızı veya kolayca erişilebilir bir yere kaydetmenizi öneririz.
Eski Antlaşma
Eski Antlaşma 39 kitap içerir. Bunlar yaklaşık bin senelik sürede hazırlanıp yazıldı. Temel olarak İbranice yazılmıştır, ancak Ezra 4:8 – 6:18; 7:11-26 ve Daniel 2:4 – 7:28 Pers İmparatorluğu’nun resmi dili Aramice yazıldı. Adı geçen yazarların yanı sıra, bir ya da daha çok derlemeci de kitabın son haline el atmış olabilir (örn. bkz. Özd. 25:1; 30:1; 31:1). Mezmurlar bu tabloda istisnadır, çünkü esasen ilahi derlemesidir. Listede yer aldığı tarih, derlemenin tamamlandığı varsayılan tarihtir. Soru işaretiyle (?) betimlenmiş isimler yazarlığı kesin kanıtlanamamış, ancak diğer olasılıklar arasında en güçlü göstergelere sahip görülen kişilerdir.
| Tarih | Kitap | Yazar(lar) | Not |
|---|---|---|---|
| 1445-1406 | Yaratılış Mısır’dan Çıkış Levililer Çölde Sayım | Musa | “Tevrat” (İbranice Torah; öğretiş) veya “Pentatük” (Grekçe; beş kitap) olarak bilinen beş kitabın yazarlığı geleneksel olarak Musa’ya atfedilir. Eski Antlaşma’daki diğer kitaplar (Yşu. 1:7; 8:31; 1Kr. 2:3; 2Kr. 14:6; Ezr. 6:18; Neh. 13:1; Mal. 4:4), İsa Mesih (Mar. 7:10; 12:6; Yu. 5:46) ve Yeni Antlaşma’nın yazarları bu görüşü destekler (Luk. 2:22; Elç. 3:22; Rom. 10:5). |
| 1406 | Yasa’nın Tekrarı | Musa, Yeşu (?) | Yasa’nın Tekrarı’nda kitabın Musa’nın kaleminden çıktığını yazar (Yas. 1:1). Yasa’nın Tekrarı’nın 34. (son) bölüm büyük olasılıkla Musa’dan başka biri tarafından yazılmıştır. Zamanlama ve yazı tarzı açısından Yeşu olması mantıklıdır. |
| 1370 | Yeşu | Yeşu, Pinehas (?) | Yşu. 8:32; 24:26 ayetlerinde Yeşu’nun yazılarından söz edilir. Bazı yorumcular kitabın sonunun başkası tarafından yazılmış olduğunu düşünür ve bunun Başkâhin Pinehas olduğunu öne sürer. |
| 1085-971 | Hâkimler | Bilinmiyor | Yahudi geleneklerinde kitabı Samuel’in yazdığı kabul edilir. Günümüzün yorumcuları Hâkimler’i aslında bir derleme olarak görür. Yazım tarzı ve dili Davut döneminde yazıldığı fikrini destekler. |
| 1085-971 | Rut | Bilinmiyor | Yahudi geleneklerinde kitabı Samuel’in yazdığı kabul edilir. Günümüzün yorumcuları yazım tarzı Hâkimler’e benzediğinden dolayı aynı döneme ait olması gerektiğini ifade ederek kitabın yazım tarihini Davut’un dönemine atfederler. |
| 1030-931 | Samuel | Samuel, Natan, Gad | Kitabın yazarları geleneksel olarak 1Ta. 29:29 ayeti dikkate alınarak kabul edilir. |
| 1030-931 | Eyüp | Bilinmiyor | Öykü çok eski olsa da (İÖ 2000-1000), giriş (Eyü. 1-2) ve sonuç kısmının (Eyü. 42:7-17) yazım tarzı kitabın özgün metnin Davut’un veya Süleyman’ın döneminde yazıldığını destekler. |
| 971-686 | Süleyman’ın Özdeyişleri | Süleyman, Agur, Lemuel | Bkz. Özd. 1:1; 30:1; 31:1. Özdeyişlerin çoğunluğu Süleyman tarafından yazılmış olsa da, kitap son halini Hizkiya’nın krallık döneminde almıştır (bkz. Özd. 25:1). |
| 940 civarı | Vaiz | Süleyman | Krş. Vai. 1:1 ve Vai. 1:1 – 2:9’daki otobiyografik anılar. |
| 940 civarı | Ezgiler Ezgisi | Süleyman | Bkz. Ezg. 1:1. |
| 800-700 | Yoel | Yoel | Bkz. Yoe. 1:1; kitapta yazım tarihini tam olarak saptayabilmek için yeterince ipucu yoktur. |
| 792-752 | Amos | Amos | Bkz. Amo. 1:1. |
| 782-722 | Hoşea | Hoşea | Bkz. Hoş. 1:1. |
| 745-630 | Yunus | Yunus (?) | Kitabın öyküsü Yunus’tan gelmiş olsa da üçüncü kişi dilinden yazılmış olması Yunus’un kitabı kendisinin yazdığına dair şüphe uyandırır. Özellikle Yun. 3:3’teki geçmiş zaman kullanımı bazı yorumcuların kitabın Ninova’nın 631’deki yıkılışından sonra yazıldığını düşünmelerine yol açmıştır. |
| 739-686 | Yeşaya | Yeşaya | Bkz. Yşa. 1:1. |
| 733-701 | Mika | Mika | Bkz. Mik. 1:1. |
| 663-626 | Nahum | Nahum | Bkz. Nah. 1:1. Kitapta betimlenen Asur’un siyasi halini en iyi yansıtan başka tarihsel kayıtlar İÖ 645 yılına aittir. |
| 636-627 | Sefanya | Sefanya | Bkz. Sef. 1:1. |
| 627-574 | Krallar | Yeremya, Ezra | Yazı tarzı Yeremya kitabına benzediğinden dolayı Yeremya yazar olarak varsayılır. 2Kr. 25:27-30 ise farklı yazı tarzından dolayı büyük bir olasılıkla Ezra tarafından yazılmıştır. |
| 626-590 | Habakkuk | Habakkuk | Bkz. Hab. 1:1. Tam ne zaman yazıldığı kitabın içeriğinden net anlaşılmaz. Varsayılan tarih aralığı genel olarak kabul gören tüm tarihleri kapsar. |
| 605-580 | Yeremya | Yeremya, Baruk | Bkz. Yer. 1:1. Baruk Yeremya’nın kâtibiydi (bkz. Yer. 36:4; 45:1). Yeremya 36:1’e göre Yeremya bu kitabı 605 yılında yazdırmaya başlamıştır. |
| 597-573 | Hezekiel | Hezekiel | Bkz. Hez. 1:3 ve kitaptaki birinci tekil şahıs ifadeler. Hezekiel aldığı vahyin tarihlerini titizlikle kaydetmiştir (örn. Hez. 1:1; 8:1; 20:1; 24:1; 29:17). |
| 586 | Ağıtlar | Yeremya | Eski Antlaşma’nın Grekçe tercümesi Septuaginta’da (İÖ 1. yüzyıl) kitap Yeremya’ya atfedilir. |
| 586 | Ovadya | Ovadya | Bkz. Ova. 1:1. Ovadya’nın tam tarihi bilinmiyor ve saptaması biraz zordur. Bazı yorumcular 8. yüzyılda yazıldığını iddia eder. Hâlbuki kitabın içeriği Yeruşalim’in düşüşünde yaşananlarla daha uyumludur. |
| 550-530 | Daniel | Daniel, Nebukadnessar | Kitabın ikinci yarısında Daniel’in kendisi tarafından yazıldığı belirtilir (Dan. 8:1; 9:2), bundan dolayı ilk bölümler de ona atfedilir. 4. bölüm Nebukadnessar’ın yazdığı bir metin içerir (bkz. Dan. 4:1). |
| 520 | Hagay | Hagay | Bkz. Hag. 1:1; krş. Ezr. 5:1. Tarih için bkz. Hag. 1:1,15; 2:1. |
| 520-480 | Zekeriya | Zekeriya | Bkz. Zek. 1:1; krş. Ezr. 5:1. Zekeriya kitapta birçok tarih verir (bkz. Zek. 1:1,7; 6:9; 7:1). |
| 515-415 (?) | Malaki | Malaki | Bkz. Mal. 1:1. “Malaki” ismi “ulağım” anlamına geldiğinden dolayı yazarın kimliği tartışılır. Yazar olarak Ezra, Zekeriya veya Mordekay öne sürülür. Bundan dolayı tarihini saptamak o kadar kolay değildir. Net olan tek bilgi Sürgün’den sonra yazılmış olduğudur. |
| 474-450 | Ester | Bilinmiyor | Yazar olarak Ezra veya Mordekay öne sürülür. |
| 450-400 | Tarihler | Ezra | Tarihler’in tek bir yazarın yapıtı olduğu kabul görmüştür. Hem geleneksel Yahudi görüşüne göre hem de yazılış tarzı Ezra kitabına çok benzediğinden dolayı Tarihler Ezra’ya atfedilir. |
| 440 | Ezra | Ezra | Bkz. Ezr. 8 vd. kullanılan birinci tekil şahıs ifadeler. |
| 440-400 (?) | Mezmurlar | Davut, Korahoğulları, Asaf, Süleyman, Ezrahlı Heman, Ezrahlı Eytan, Musa ve adı geçmeyen birçok kişi daha | Mezmurlar (“Zebur”) aslında bir derlemedir. Tam olarak ne zaman tamamlandığı bilinmemektedir. En eski mezmur Musa’ya atfedilir. (Mez. 90) ve İÖ 1406’dan önce yazılmış olmalıdır. Davut mezmurlarını 1030’lu yıllarda bestelemeye başlamıştır. Diğer mezmurlar bundan sonra bestelenmiş ve kâğıda dökülmüştür. Kitabın son halini Babil’e Sürgün döneminden sonra, Vaftizci Yahya’nın gelişine dek süren büyük sessizlikten önce aldığı düşünülür. İsa Mesih’in döneminde Kutsal Kitap’ın ana bölümü olarak dile getirilir (bkz. Luk. 24:44). |
| 440-430 | Nehemya | Nehemya | Bkz. Neh. 1:1. |
Yeni Antlaşma
Yeni Antlaşma 27 kitaptan oluşur. Bunların çoğu Elçi Pavlus’un yazdığı mektuplardır. Kitapların hepsi geleneksel Protestan görüşüne göre İ.S. 45-100 seneleri arasında yazılmıştır. Hepsinin kullandığı dil genel halkın kullandığı Koinë Grekçesidir. Bu tablodaki tarihler, Müjdeler arasında ilk önce Matta’nın yazıldığını kabul eden görüşün kabul ettiği tarihlerdir. Pavlus’un iki duruşmasının yapıldığı ve ilk duruşmasının en geç İ.S. 64 yılında olup beraatıyla sonuçlandığı varsayılır. Pavlus’un ölüm tarihi olarak da İ.S. 67 yılında Neron’un Hristiyanlara karşı Roma’da başlattığı zulüm dönemi esnası kabul edilir.
| Tarih | Kitap | Yazar(lar) | Not |
|---|---|---|---|
| 45-50 | Yakup | Yusuf oğlu Yakup | Bkz. Yak. 1:1. Yakup’un, İsa Mesih’in öz kardeşi, yani Meryem ve Yusuf’un oğlu olduğu varsayılır. |
| 48-52 | Galatyalılar | Pavlus | Bkz. Gal. 1:1-2. Önce gelen tarih mektubun güney Galatya’daki kiliselere (Konya, Listra, Derbe, Antakya) yazılmış olduğunu varsayar. Daha ileri olan tarih ise mektubun Pavlus’un ikinci yolculuğunda kurduğu kuzey Galatya’daki kiliselere yazılmış olduğunu varsayar. |
| 50 | 1. Selanikliler | Pavlus, Timoteos | Bkz. 1Se. 1:1. Korint’te yazıldı. |
| 50 | 2. Selanikliler | Pavlus, Timoteos | Bkz. 2Se. 1:1. Korint’te yazıldı. |
| 55 | 1. Korintliler | Pavlus | Bkz. 1Ko 1:1-3. Efes’te yazıldı. |
| 56 | 2. Korintliler | Pavlus | Bkz. 2Ko. 1:1. Makedonya İli’nde yazıldı. |
| 57 | Romalılar | Pavlus | Bkz. Rom. 1:1. Büyük olasılıkla Korint’te yazıldı. |
| 58-60 | Efesliler | Pavlus | Bkz. Ef. 1:1. Ya Sezariye’de ya da Roma’da yazıldı. Büyük olasılıkla Koloseliler ve Filimon ile aynı dönemde yazıldı. |
| 58-60 | Filimon | Pavlus, Timoteos | Bkz. Flm. 1-2. Ya Sezariye’de ya da Roma’da yazıldı. Büyük olasılıkla Efesliler ve Koloseliler ile aynı dönemde yazıldı. |
| 58-60 | Koloseliler | Pavlus, Timoteos | Bkz. Kol. 1:1-2. Ya Sezariye’de ya da Roma’da yazıldı. Büyük olasılıkla Efesliler ve Filimon ile aynı dönemde yazıldı. |
| 60-65 | Yahuda | Yusuf oğlu Yahuda | Bkz. Yah. 1. Yazar kendini “Yakup’un kardeşi” olarak tanıtır. Genel görüşe göre, Yakup mektubunu yazan da bu kişidir. Kilise babaları da Yahuda’nın İsa Mesih’in öz kardeşi (yani Meryem ile Yusuf’un oğlu) olduğunu yazmıştır. |
| 60-66 | Matta | Matta Levi | “Sinoptik Müjde”, yani Markos ve Luka ile temel olarak aynı içeriklere sahiptir. İlk kiliseler tarafından en çok kabul görmüş Müjde’dir. |
| 61-64 | Luka | Luka | “Sinoptik Müjde.” Luka, Pavlus’un yoldaşıydı (bkz. Elç. 16:10; 20:5; 21:1; 27:1; Kol. 4:14; Flm. 24; 2Ti. 4:11). Kilise babaları Luka’yı Müjde’nin yazarı olarak kabul eder. Luka Müjdesi’nin ve Elçilerin İşleri’nin aynı yazım tarzına sahip olması ve Elçilerin İşleri’ndeki birinci çoğul şahıs ifadeler bunu destekler. Kitabın başlığı yazarın içeriği görgü tanıklarından öğrendiklerini dikkatlice derleyerek oluşturduğunu açıklar. Elçilerin İşleri, Luka’nın ikinci kitabı olduğundan dolayı (Elç. 1:1-2) bu kitabın daha önce yazılmış olması gerekir. |
| 61 | Filipililer | Pavlus, Timoteos | Bkz. Flp. 1:1. Roma’da yazıldı. |
| 62-64 | 1. Petrus | Simon Petrus, Silas | Bkz. 1Pe. 1:1. Roma’da yazıldı. Petrus’un kâtipliğini Pavlus’un yoldaşı Silas (“Silvanus”; Elç. 15:40) yaptı (bkz. 1Pe. 5:12). |
| 63-64 | Elçilerin İşleri | Luka | Elç. 1:1’e göre Elçilerin İşleri Luka Müjdesi’nin devamıdır. Bazı yorumculara göre Pavlus’un Roma’da Sezar’ın huzurunda gerçekleşen duruşması için bir savunma olarak yazılmıştır. |
| 62-66 | 1. Timoteos | Pavlus | Bkz. 1Ti. 1:1-2. Makedonya’da yazıldı (bkz. 1Ti. 1:3). |
| 63 | Titus | Pavlus | Bkz. Tit. 1:1. Yazıldığı yer bilinmiyor; Korint önerilir. |
| 64-67 | Markos | Yuhanna Markos, Simon Petrus | “Sinoptik Müjde.” Elç. 12:12; 13:15,13; 15:37-39’da Yuhanna Markos olarak geçer ve Elçi Pavlus’un yoldaşlarındandır. Kilise babalarına göre, Markos, Simon Petrus’tan duyduklarını özetleyerek yazmıştır, bundan dolayı Petrus’un Neron döneminde ölümünden önce yazıldığı varsayılır. |
| 64-68 | 2. Petrus | Simon Petrus | Bkz. 2Pe. 1:1. Kanona çok ileri tarihte eklendiğinden dolayı yazarlığı tartışılır. Burada verilen tarih, Petrus’u yazar olarak kabul ettiğimiz takdirde ulaştığımız tarihtir. |
| 66-70 | İbraniler | Bilinmiyor | Yazarı olarak Pavlus, Barnaba (Elç. 4:36-37; 13:2 vd.), Apollos (Elç. 18:24-28) veya Priskilla (Elç. 18:18) önerilir. |
| 67 | 2. Timoteos | Pavlus | Bkz. 2Ti. 1:1-2. Roma’da yazıldı. |
| 70-96 | Vahiy | Zebedi oğlu Yuhanna | Bkz. Va. 1:1,2,4-6. Hem bizzat kitapta adının anılması hem ilk kiliselerin döneminden kilise babaların yazıları yazarın Zebedi oğlu Yuhanna olduğunu destekler. |
| 85-90 | 1. Yuhanna | Zebedi oğlu Yuhanna | Yuhanna mektuplarında yazarın ismini açıklamıyor olsa da, kilise babaları mektubu Yuhanna’ya atfeder. Yazım tarzı da Yuhanna Müjdesi’yle aynıdır. |
| 85-90 | Yuhanna | Zebedi oğlu Yuhanna | Kilise babaları bu Müjde’nin İsa Mesih’in öğrencisi Zebedi oğlu Yuhanna5 tarafından yazıldığını açıklar. Kitabın içeriği bu kanıyı destekler. Bazı yorumcular Yuhanna Müjdesi’nin İ.S. 60’lı veya 70’li yıllarda yazıldığını öne sürer. |
| 90 | 2. Yuhanna | Zebedi oğlu Yuhanna | Bkz. 1. Yuhanna hakkındaki not. |
| 90 | 3. Yuhanna | Zebedi oğlu Yuhanna | Bkz. 1. Yuhanna hakkındaki not. |
Kaynakça
Açıklamalı Kutsal Kitap. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2010.
Dockerty, David S., dü. Holman Kutsal Kitap Rehberi. Çeviren Sibel Sel, Devrim Salman, Alev Balcı ve Fatih Bilger. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2021.
Gaebelin, Frank E., dü. The Expositor’s Bible Commentary. 12 cilt. Grand Rapids, Michigan: Zondervan, 1981.
- 1Bu varsayımın temelleri için bkz. J.M. Diener, “Çerçevesiz Olmaz: Derin Bir Kutsal Kitap Anlayışı için Kaçınılmaz Temel”, e-manet, Sayı 37 (Ekim-Aralık 2014), s. 16-21.
- 2Liberal kesim çoğunlukla daha ileri tarihleri yazım tarihi olarak kabul eder ve kitapların aslında kaydedilmiş yazarlar tarafından yazılmadığını varsayar, çünkü birçoğu Kutsal Kitap’ın doğaüstü yolla esinlendiğini kabul etmez.
- 3J.M. Diener, “1446: Mısır’dan Çıkışın Muhtemel Tarihlerinden İlki”, e-manet, Sayı 46 (Nisan-Haziran 2017), s. 20-29.
- 4J.M. Diener, “Edwin Thiele İbrani Kralların Gizemli Tarihini Nasıl Çözdü?”, e-manet, Sayı 23 (Ocak-Mart 2011), s. 5-10.
- 5Bazı yorumculara göre Zebedi oğlu Yuhanna’nın annesi Salome, İsa’nın annesi Meryem’in kız kardeşiydi; krş. Mat. 27:56; Mar. 15:40 ve Yu. 19:25. Buna göre Yakup ile Yuhanna İsa’nın kuzenleri olur ve İsa’nın neden Meryem’i Yuhanna’ya emanet ettiğini açıklar (bkz. Yu. 19:26-27).
