Reform Hareketi, Kilisenin doktrinsel gelişiminde başlıca bir dönüm noktası oldu. Öncesindeki bin yıl boyunca kilisenin yetkisi, Roma Katolik Kilisesinin geleneği ve papalığın yetkisi insanların neye inanması gerektiğine karar vermeye kadar devamlı gelişti. Reform Hareketi hepsini değiştirdi.1
Reform Hareketi Öncüleri: Wyclif ve Hus
John Wyclif: Reform Hareketi’nin Sabah Yıldızı (1330-1384)
John Wyclif, İngiltere’nin önde gelen üniversitesi Oxford’da filozoftu. Oradayken, Roma Katolik rahipler arasında gözlemlediği yozlaşmış uygulamaları sorgulamaya başladı. İmansız olanların kilise yönetme hakkı olmadığını savundu. Ayrıca Kilisenin çoğu varlığından vazgeçmesi (o dönemde İngiltere topraklarının üçte birine kilise sahipti)2 ve rahiplerin elçiler gibi basit yaşamaları gerektiğine inanıyordu.3
Wyclif’in inançları o dönem için radikaldi ve görüşleri kınandı. Oxford’dan ayrılmak ve küçük kırsal bir kilisede hizmet etmek zorunda kaldı. Wyclif yazmaya ve reform girişimlerine devam etti. Kilisenin yozlaşmış uygulamalarını ilk yargılayan o değildi. Fakat uygulamaların zeminindeki yerleşik öğretilere saldırırken yeni bir temel oluşturdu.4 The Truth of Holy Scripture’da Wyclif, Kutsal Yazılar’ın gerçek ve dahası teolojik gerçeğin tek kaynağı olduğunu iddia etti. Kutsal Yazılar’ın ötesinde, kilise geleneği, papa veya herhangi bir başka kaynak tarafından sağlanacak ekstra hiçbir öğretiye gerek yoktu.
Wyclif, Kutsal Kitap’ın bütün Hristiyanlar için, yani rahipler kadar sıradan halk için de erişilebilir olması gerektiğine inanıyordu. O halde Kutsal Kitap, halkın diline çevrilmek zorundaydı. Kutsal Kitap’ın İngilizceye çevrilmesi için düzenlemeleri hazırladı. Onun takipçileri İngilizce çevirinin uzun kısımları ezberledi ve Müjde’yi duyurmaya gitti. Hemen iyi bir dinleyici kitlesi kazandılar. Ancak IV. Henry İngiliz tahtına geçtikten sonra, bu kişilerin çoğu sapkın öğretişi kabul edenler olarak yakıldı ve hareket yer altına itildi. Wyclif’in öğrencilerinin bazıları düşüncelerini daha açıkça benimseyebilecekleri Bohemya’ya taşıdılar. Wyclif’in inandıkları, ölümünden 150 yıl sonra İngiltere’de Protestan Reform Hareketi’nin yolunu hazırlamıştı.
Jan Hus (1372-1415)
Jan Hus, teoloji eğitimi aldı, rahip olarak atandı ve yetişkinlik çağının çoğunu Prag Üniversitesi’nde ders vererek geçirdi. Profesörlüğünün yanı sıra, Kilise reformunu desteklemek için kurulmuş Beytlehem Şapeli’nde vaaz verirdi. Hus, Wyclif’in ve yazılarının bir izleyicisiydi. Her ikisi de Kilise ruhban sınıfının ve hiyerarşi sisteminin yozlaşmış halinden ötürü kaygılıydı. Hus, vaizlerin papa veya piskoposlarının rızası olmaksızın vaaz verebileceği argümanıyla tanındı. Kutsal Yazı’nın kilisedeki yetkin rolünü vurguladı ve bunun sonucunda ayinlerde vaaz vermek daha önemli bir statü kazandı. Hus Kilise’yi İsa’nın bedeni ve İsa Mesih’i de Kilise’nin yegâne başı olarak tanımladı.5 Nihai olarak yüksek kilise mevkilerinin meşruluğunu reddetti. Bireysel dindarlığı ve erdemli yaşamı vurguladı.
Hus, Bohemya’da ulusal reform hareketi haline gelecek, devam etmekte olan bir hareketin üyesiydi. Hus’u hareketin baş figürü ve ulusal bir kahraman haline getiren başlıca olay şehit edilmesi olacaktı.6 Önce yerel başpiskopos, ardından Roma tarafından aforoz edildi. Almanya’da bir kilise konseyine katılmaya çağrıldı; konseyde uzlaşmaya dayalı görüşmeler yapılacağı bildirilmişti. Güvenli yolculuk sözüne rağmen zapt edildi ve konsey tarafından sorgulandı. Sonunda sapkın öğretiden suçlu bulundu ve kazığa bağlanarak yakıldı. Hus’un şehit edilmesiyle Bohemya’da ayaklanma başladı. Bunun bir sonucu olarak, yıllar boyunca birçok Çek Roma Kilisesi’nin otoritesini reddetti. 1575’te Çeklerin üçte ikisi, Augsburg İnanç Açıklaması tarafından esinlenerek hazırlanan bir iman ikrarında bulunarak Luteryen Reform Hareketi’ne katıldı.7
Üç Reformcu
Martin Luther
Martin Luther, şiddetli fırtına sırasında kendini Tanrı’ya adayacağını yemin ettikten sonra bir Alman manastırına kapandı. Ruhsal bir krizden geçti ve Tanrı’nın gazabından gittikçe daha fazla korkmaya başladı. Ruhsal durumuna yardımı olması niyetiyle Romalılar mektubu üzerinde çalıştı. Tanrı’nın doğruluğunun nasıl insana sayıldığını anlamaya başladı. Luther skolastik tanrıbilime karşı yayınladığı 97 Tez’inde, “Doğru işler yaparak doğru sayılmayız, fakat doğru sayılarak doğru işler yaparız” demiştir.8 Tartışmayı yazdıktan bir ay sonra, Kilisenin endüljansları9 kullanmasına karşı geldi. Wittenberg’teki kilisenin kapısına 95 Tez’i çaktı ve yazdıklarını görüşmek için tartışma çağrısındsa bulundu. 95 Tez’i reforma bir çağrı olarak Almanya’nın her yanına yaydı. Konu çarçabuk endüljanslardan Kilisenin yetkisine dönüştü.10
Zamanla Luther, Tanrı’nın insanlıkla tek iletişiminin kendi sözü aracılığıyla olduğuna inanmaya başladı. Bunun bir sonucu olarak, papanın üstünlüğünü ve yalnızca Kilise geleneğine dayanan teolojiyi reddetti; bunun yerine, Tanrı’nın Sözü’nün bireyin anlayışı ve deneyimlenmesiyle hayata geçirilmesi gerektiğini vurguladı. O zaman “Papa, ‘cehennemin kapılarını kapatıp, cennetin kapısı açma’ yetkisinin kendinde olduğunu iddia ediyordu.”11 Luther buna meydan okudu.
Luther Kutsal Kitap’ı Almancaya çevirdi; bu da insanların Luther’in argümanlarının gerçek olduğunu kendilerinin görmelerini sağladı. Roma’yla yaptığı her tartışmanın açıklamasını yayınladı, öyle ki insanlar kendileri karar versinler.12 Tartışmaları güçlü sözlere sahipti ve genellikle Alman ulusalcılığına başvuruyordu (örneğin, “Almanya’nın parası Roma’ya gidiyor” diyordu).
Kutsal Yazılar çalışmasına dayanarak, Luther aklanmanın yalnız imanla olduğu ilan etti. Yalnızca Mesih’e iman birini gerçek Hristiyan yapıyor ve iyi işler bu imandan kaynaklanıyordu. Her birey Tanrı’yla kendi ilişkisini aramalıdır, Kilisenin arabuluculuğu olmaksızın. Luther, eğitim sistemi olarak kendi ilmihallerini oluşturdu, insanlara Kutsal Kitap’ı okumayı öğretti.13 Çabaları, sıradan Alman Hristiyanını teolojik ayakları üzerine kaldırmıştı. İmparator V. Karl, güç kullanarak Luther’in hareketini durdurmaya çalıştı. Ama Alman prenslerden bazıları “protesto” etti. Böylelikle hareket Protestan adıyla anılır oldu. Katolikliğe reform yapmayı amaçlayan hareket, Katoliklikten ayrıldı ve “Protestan Reform Hareketi” olarak tanındı.14
Huldreich Zwingli (1484-1531)
Huldreich Zwingli, İsviçre’de Katolik rahip olarak atanmış biriydi. Grekçe Yeni Antlaşma’yı çalışırken, Mesih’e iman etti ve Reform görüşlerini benimsedi.15 Zürih’te rahip olarak görevine devam ederken, kilise ibadetlerinde Kutsal Kitap’ı açıklamalı öğretmeye başladı. İlk olarak Matta kitabını ele aldı. Bu, bir reformculuk etkisi başlattı. 1521 yılında Zürih Kutsal Yazılar’ı inancın standardı olarak kabul etti. Kısa süre içinde birçok konuda düşüncesi değişti. Bunların arasında rahiplerin evlenmesi, Kutsal Kitap’ın çevrilmesi, kiliseden heykellerin kaldırılması, papalıktan ayrılma ve rahipler için çalışma grupları yer alıyordu. Zwingli, yerel hükümet yöneticilerini Katolik ritüellerin, örneğin Katolik ayininin Zürih’te yasaklanması derecesine kadar etkiledi. Manastırlar kapatıldı ve Katolik olarak bilinenler görevden uzaklaştırıldı. Zwingli İsviçre’nin diğer bölgelerine de reformu götürmek için başarılı çalışmalarda bulundu; hiyerarşik güç istismarını, endüljans ve kutsal emanetler satılarak elde edilen finansal suiistimallerinin önünü kesti.
Zwingli birçok reform özelliğini şekillendirdi. Açıklamalı vaaza değer verdi ve uyguladı, Kutsal Ruh’un rolünü vurguladı ve önceden belirlenmişlik ve sakramentler konularında Reform öğretilerinin temellerini attı. Yazıları, Mesih’in baş oluşunu ve Kutsal Yazılar’ın başlıca yetkili olduğunu vurguladı. İmanla aklanmayı savundu.
Zwingli ve Luther, Mesih’in Rab’bin Sofrası’ndaki sakrament öğelerindeki varlığı hakkında farklı düşüncelere sahiptiler. Zwingli öğelerde Mesih’in insan varlığının bulunmadığını savunurken, Luther tam aksini savunuyordu. Bu fikir ayrılığı hiçbir zaman çözülemedi; temel birliklerine rağmen, Luteryen ve Reform kiliseleri bu sebepten ötürü ayrılacaktı.
Jean Calvin (1509-1564)
Jean Calvin, beklenmedik şekilde Roma Katolik inancını bırakmasıyla, Katolik olan yurdu Fransa’yı terk etti. Yetişkinlik çağının çoğunu Cenevre, İsviçre’de geçirdi; Avrupa’nın birçok bölgesinde Reform Hareketi oradan besleniyordu.
Calvin, Reform Hareketi’nin en üstün Kutsal Kitap öğretmeniydi.16 Calvin’in yazıları ağırlıkla “Tanrı bilgisi” temasını taşıyordu. Doktrin ve ibadeti destekleyen kitabı, Institutio Christianae Religionis, Protestanlığın klasik ifadesiydi ve hâlâ da öyledir.17 Kutsal Kitap üzerine yorum kitapları, türünün ilk örneğiydi ve Eski Antlaşma’nın 27 kitabını ve Yeni Antlaşma’nın Vahiy hariç hepsini içiyordu. Calvin, ikinci nesil bir Reformcuydu. Kendisinden önce gelmiş olanlar tarafından beyan edilenleri muhafaza etmeye çalışıyordu. Reform düşüncesinin iman ikrarı vurgularını birleştirdi (yalnız imanla, yalnız Kutsal Yazılar’la, yalnız lütufla, yalnız Mesih’le ve yücelik yalnız Tanrı’ya). “Önceden belirlenen hizmetle ve acı çekme yoluyla güvenle eve yönlendiren bir çarmıh yolculuğu olarak Hristiyan yaşamı” bağlamı, kalıcı bir dünya görüşü haline geldi.18
Calvin’in Cenevre’de yaşamasına ve oraya büyük bir değişim getirmesine rağmen, hâlâ uluslararası bir figürdü. İngiltere, İskoçya, Fransa ve diğer ülkelerdeki reformcuları teşvik etti. Onun Reform kumaşı, Luthercilikten farklıydı. Luthercilik, birçok yerde krallar ve prensler tarafından benimsendi. “İnsanların” tercihleri pek az önemseniyordu. Aksine, Calvin’in sözleriyle “imana dönmek krallığın kararı ile olmuyordu. İnsanlar genellikle devleti reddederken bireysel bir şevkle onun öğretisinin ardından gidiyordu.”19 Calvincilik ayrıca müjdecilik hizmetiyle ilgili gayret konusunda Luthercilikten üstün çıktı. Calvin, Müjde’nin duyurulması için Katolik bölgelere göndermek üzere Katoliklikten dönenlerin ve imanlıların teolojik eğitim almalarının da önemli olduğunu düşündü. Sonrasında Katolik bölgelerde Katoliklikten dönenler imanlarını aileleriyle, komşuları ve dostlarıyla paylaşmaları için teşvik edildi.20
Yaşamı boyunca hastalıklardan mustarip olmasına rağmen, Calvin 54 yıllık yaşamında inanılmaz miktarda yazı, çalışma hazırlayarak, büyük bir etkisi oldu. Mirası bugün Presbiteryenlikte ve birçok Reformcu mezheplerde, kilise ve hükümetin ayrı olması inancında ve Institutio’nun uluslararası teolojik etkisinde sürmektedir.
Kaynakça
D. Jeffrey Bingham, Pocket History of the Church (Downers Grove, IIlinois: InterVarsity Press, 2002).
Great Leaders of the Christian Church, dü. John Woodbridge (Chicago: Moody Press, 1988).
Hıristiyanlık Tarihi (İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2004). Özgün kitap ilk olarak İngilizce basıldı; adı A Lion Handbook: The History of Christianity, (Oxford: Lion Publishing PLC, 1977).
Paul Enns, The Moody Handbook of Theology (Chicago: Moody Press, 1989).
Rodney Stark, For the Glory of God: How Monotheism Led to Reformations, Science, Witch-Hunts and the End of Slavery (Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 2003).
Roger E. Olson “Hristiyan İlahiatının Tarihi: Zwingli ve Calvin Protestan Düşünce Yapısını Düzenliyor”, e-manet, Sayı 38 (Ocak-Mart 2015), s. 19-22.
- 1Paul Enns, The Moody Handbook of Theology (Chicago: Moody Press, 1989), s. 443.
- 2A. N. S. Lane, “John Wycliff: ‘Morning Star of the Reformation’”, Great Leaders of the Christian Church, dü. John D. Woodbridge (Chicago: Moody Press, 1988), s. 174.
- 3Rodney Stark, For the Glory of God: How Monotheism Led to the Reformation, Science, Witch-Hunts and the End of Slavery (Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 2003), s. 64.
- 4A. N. S. Lane, s. 176.
- 5Catherine Marshall, “Jan Hus”, Hıristiyanlık Tarihi (İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2004), s. 338.
- 6A. N. S. Lane, “Jan Hus: Czech Reformer”, Great Leaders of the Christian Church, dü. John D. Woodbridge (Chicago: Moody Press, 1988), s. 183.
- 7“Jan Hus (1369-1415) and the Husite Wars (1419-1436)”, Musée virtuel du Protestantisme, https://www.museeprotestant.org/en/notice/jan-hus-1369-1415-and-the-hussite-wars-1419-1436/ > (24 Kasım 2017 tarihinde erişildi).
- 8D. Jeffrey Bingham, Pocket History of the Church, (Downer’s Grove, Illinois: InterVarsity Press, 2002), s. 112.
- 9Endüljans, kişiyi günahlarından dolayı arafta acı çekmesinden özgür kılmak için Roma Kilisesi tarafından satılan bir belgedir.
- 10“Martin Luther: Passionate Reformer”, ChristianityToday, http://www.christianitytoday.com/history/ people/theologians/martin-luther.html > (24 Kasım tarihinde erişildi).
- 11James Atkinson, “Reform”, Hıristiyanlık Tarihi (İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2204), s. 369.
- 12A.g.e.
- 13Enns, s. 444.
- 14Atkinson, s. 369.
- 15Enns, s. 445.
- 16James I. Packer, “John Calvin and Reformed Europe”, Great Leaders of the Christian Church, dü. John D. Woodbridge (Chicago: Moody Press, 1988), s. 206.
- 17A.g.e
- 18A.g.e.
- 19Stark, s. 95.
- 20Stark, s. 95, 96.
